Arkadaş Anlamındaki Kelimelerin Zenginliği

Arkadaş Anlamındaki Kelimelerin Zenginliği

Bir dildeki kelimeler, o dilin ait olduğu kültürün birer yansımasıdır. Kültürün gelişim sürecinde oluşturduğu tüm değerler dil aracılığıyla aktarılır ve kendine yer bulur. Tam da bu yüzden, bir dilde aynı ya da benzer anlamlara gelen kelimelerin çeşitliliği o anlamın kültürde ne kadar derinleştiğine işaret eder.

 

Türkçe için “arkadaş” bu konuya verilebilecek güzel örneklerden. Dilimizde arkadaş kelimesini karşılayan çok sayıda kelime mevcut.

 

Arkadaş: Arka kelimesine ortaklık anlamı getiren –daş ekinin gelmesiyle türetilmiş bir kelimedir. Birbirinin arkasını kollayan, destek olan anlamına gelir.

 

Halk etimolojisinden bir söylenceye göre ise eski zamanlarda savaşan askerler arkadan gelebilecek saldırılara karşı sırtlarını bir taşa ya da kayaya yaslayarak ok atardı. Bu taşın ismi arka-taş iken zaman içinde “arkadaş”a dönüşerek güvenilir kişiler için kullanılan bir kelime haline geldi. Bu söylenceyi doğrulayan herhangi bir kaynak olmasa da halk anlatıları açısından bereketli olan kültürümüzde böyle bir hikayenin de kendine yer bulması buradaki anlam derinliğine işaret eder.

 

Dost: Farsça kökenli bir sözcük olan “dost”un dilimizdeki tarihi oldukça eskilere dayanıyor. Bu kelimenin geçtiği en eski Türkçe kaynaklardan biri İslam kültürü etkisinde yazılmış ilk eser olan Kutadgu Bilig: öz asġı tiler dostḳa birme köŋül [kendi çıkarını kollayan dosta gönül verme]

 

Bugünkü Türkçede ise dost kelimesi ortaklığın da ötesinde daha samimi bir ilişkiyi ifade ediyor. Bu nedenden olsa gerek zıt anlamlısı da var: Düşman.

 

Ahbap: Arapça “sevgili, dost” anlamına gelen habîb kelimesinin çoğulu olan ahbap aynı zamanda, günümüzde daha çok dostlar arasındaki konuşma anlamında kullanılan muhabbet kelimesiyle de aynı kökü paylaşıyor.

 

Hemdem: Hemdem de Farsçadan dilimize geçen kelimelerden biri. Birlikte anlamına gelen hem kelimesiyle nefes anlamına gelen dem kelimesinin birleşiminden oluşmaktadır.

 

Yoldaş: Arkadaş kelimesinde olduğu gibi yol kelimesine ortaklık bildiren –daş ekinin getirilmesiyle türetilen “yoldaş” aynı yolu yürüyen anlamına gelmektedir. Günümüzde aynı davayı paylaşanlar arasında bir hitap şekli olarak da dile getirilir. Hatta, Osmanlı döneminde yeniçeriler arasında da yoldaş tabiri kullanılırdı.

 

Refik: Dilimize Arapçadan geçen bir diğer kelime olan refik, yoldaşlık eden, arkadaşlık eden anlamına gelir. Türkçede eşlik etme anlamında kullanılan refâkat kelimesi de aynı kökenden gelmektedir. Eş, koca anlamına da gelir; erkeğin eşi için de refika kelimesi kullanılır.

 

Yâren: Farsçadan dilimize geçen “yâr” kelimesinin çoğulu olan “yârân”dan evrilen “yâren” yakın dost anlamına gelir. Günümüz Türkçesinde sık sık sevgili, âşık olunan kişi anlamında da kullanılır.

 

Bu örneklerde görülebileceği gibi, aynı anlama gelen kelimelerin çeşitliliğinde farklı dillerin ve kültürlerin de etkili olduğunu söylemek mümkün. Tarih boyunca çok sayıda kültürle etkileşime geçen bir toplumun dilinin de bu kaynaklardan beslenmesinden daha doğal ne olabilir?

 

 

Etiketler: kelime kökenleri, arkadaş, dost, ahbap, yaren, refik, hemdem, yoldaş
Mart 26, 2021
Listeye dön
cultureSettings.RegionId: 0 cultureSettings.LanguageCode: TR